Κοινωνική- κοινοτική ψυχιατρική και ψυχοκοινωνική αποκατάσταση τον 21ο αιώνα.Ο ρόλος του νοσηλευτή

Abstract

Σήμερα, με τον όρο «Κοινωνική Ψυχιατρική», ορίζεται ο επιστημονικός κλάδος που επικεντρώνεται σε ζητήματα της δημόσιας υγείας, ιδίως με την κατάργηση των ψυχικών διαταραχών. Αντιθέτως «Κοινοτική Ψυχιατρική», είναι η υποκατηγορία της παραπάνω έννοιας που πλαισιώνει τις λειτουργίες της τοπικής μερίδας του πληθυσμού, δηλαδή της κοινότητας και θεωρείται το αποτέλεσμα της ιστορικής εξέλιξης, σε σχέση με τις ανθρώπινες σχέσεις και την προσέγγιση της ψυχιατρικής ιδεολογίας. Στη κοινωνία, η Κοινοτική Ψυχική Υγιεινή παρουσιάζεται με δύο τρόπους, είτε με τις τυπικές (θεσμοθετημένες) υπηρεσίες είτε με τις άτυπες υπηρεσίες. Οι θεσμοθετημένες υπηρεσίες, καλύπτουν τις λειτουργίες εκείνες που είναι κατοχυρωμένες νομικά από το Κράτος, σε αντίθεση με τις άτυπες κοινοτικές υπηρεσίες που απευθύνονται σε λειτουργίες νομικά ανεπίσημες, χωρίς την συγκατάθεση ή κάλυψη καθιερωμένων κανόνων. Η Ψυχιατρική αποτελεί μια εξελισσόμενη επιστήμη, ιδιαίτερα αν γίνει αντιληπτό η κατάσταση της προ δεκαετιών. Πραγματοποιώντας μια ιστορική αναδρομή διαπιστώνεται ότι περίπου στις αρχές της δεκαετίας του 70, ξεκινούν οι πρώτες ενέργειες που έχουν στο κέντρο τους την Ψυχιατρική Κοινότητα. Το πρόβλημα παρουσιαζόταν δυσβάσταχτο κυρίως σε περιοχές που έδρευαν στην Αττική καθώς αποτελούσε την σχεδόν αποκλειστική «ευθύνη» κάλυψης των ψυχιατρικών ασθενών. Πειραιάς, Κερατσίνι και Κορυδαλλός εμφάνιζαν τις μεγαλύτερες πληγές του προβλήματος. Στον Ελλαδικό χώρο η σημασία της Κοινοτικής Ψυχικής Υγιεινής αναγνωρίζεται στα τέλη του 1970, όταν η Αθήνα αποκτά το σημαντικότερο οργανωτικό πλάνο των ψυχιατρικών θεμάτων. Με την ίδρυση του Κοινοτικού Κέντρου Ψυχικής Περίθαλψης, της Ψυχιατρικής κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, στους δήμους Βύρωνα και Καισαριανής, αρχίζει να διευκρινίζεται ένα πιο σαφές υπόβαθρο για την πρόληψη και προαγωγή της Υγείας. Η εξέλιξη αυτού του κέντρου ήταν τόσο αναγκαία και αποδοτική, σε σημείο που έφτασε λίγα χρόνια μετά να αποτελεί αναφορά μίμησης των διενεργειών του και για άλλα κέντρα ψυχικής παρέμβασης, τα λεγόμενα Κέντρα Ψυχικής Υγείας που αποτελούσαν πλέον μέρος του Εθνικού Συστήματος Υγείας. Η εκτίμηση αρχικά ήταν ότι δεν επιτελούταν κανενός είδους θεραπευτική αντιμετώπιση, φαρμακευτική ή ψυχολογική. Οι ασθενείς-τρόφιμοι δεν διέθεταν σε πολλές περιπτώσεις ούτε τα αγαθά πρώτης ανάγκης και μάλιστα μετά βίας εκπλήρωναν τις βιολογικές τους ανάγκες. Οι συνθήκες διαβίωσης όχι απλά δεν ήταν συμβατές με την ψυχιατρική παρέμβαση αλλά χαρακτηρίστηκαν ως απάνθρωπες. Εντούτοις, με τις ψυχιατρικές μεταρρυθμίσεις το πλάνο της «ιδρυματοποίησης» καταργήθηκε και η διαγνωστική – θεραπευτική προσέγγιση του ασθενή άλλαξε ριζικά. Σημαντικό ζήτημα της δημόσιας υγείας πλέον θεωρείται η αρνητικά εξελισσόμενη ψυχοπαθολογία, σε συνεργία με την ραγδαία αλλαγή της κοινωνικής υπόστασης (ιδίως με την οικονομική κρίση). Η Κοινωνική και Κοινοτική Ψυχική Υγιεινή, ως φορείς παροχής φροντίδας και περίθαλψης των ψυχικά πασχόντων, καλούνται να αντιμετωπίσουν αυτή την πολυπλοκότητα που διαφαίνεται εντός του κοινωνικού συνόλου και να επεκτείνουν την δράση τους σε νέα ερευνητικά πεδία, προκειμένου να λειτουργούν αποδοτικά σε θέματα ψυχικής υγιεινής. Η ψυχιατρική, ως αυτόνομη επιστήμη, έχει απορρίψει κάθε υπόλειμμα κοινωνικού αποκλεισμού και διαθέτει ένα μεγάλο μέρος καινοτόμων τεχνικών, ψυχοθεραπευτικών μεθόδων και φαρμακευτικής δράσης, που μπορεί να στοχεύει σε υψηλά ποσοστά επιτυχίας των ψυχικών ασθενειών. Μέσα σε αυτή την εξέλιξη, οι νοσηλευτές, ως επαγγελματίες υγείας οφείλουν να είναι άτομα άρτια καταρτισμένα πάνω στον τομέα της ψυχικής υγείας, με κύριο στόχο της προαγωγή της ψυχικής ευημερίας και ευεξίας του πληθυσμού. Επιπροσθέτως οι κοινοτικές νοσηλευτικές παρεμβάσεις ως εναλλακτική παρέμβαση έναντι της κλασικής κλινικής διεργασίας δίνουν την δυνατότητα της αξιολόγησης μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο της οικογένειας, του σχολείου, της κοινότητας για πιο ολιστική εκτίμηση της όλης κατάστασης (βιολογική, ψυχολογική, κοινωνική και πολιτισμική διάσταση). Επειδή η προσπάθεια αποασυλοποίησης των ψυχικά ασθενών αποσκοπεί στην επανένταξή τους, κατά το δυνατόν, στον κοινωνικό ιστό, θα πρέπει η κοινή γνώμη, το κοινωνικό ανθρώπινο δυναμικό να ενημερωθεί, να ευαισθητοποιηθεί με σκοπό τελικά να αποδεχτεί, αυτούς τους συμπολίτες τους. Γιατί ο τελικός αποδέκτης αυτών των ανθρώπων θα είναι η οικογένεια τους και το κοινωνικό σύνολο.